1996 жылдың 28 маусымнан 2000 жылдың шілдесіне дейін М. С. Нәрікбаев ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасы қызметін атқарды. Осы кезеңде ол сот жүйесіндегі реформаларды басқарды. Оның басшылығымен сот жүйесі мен алқалардың мәртебесіне қатысты заңнама жетілдірілді, соттардың материалдық-техникалық жағдайын жақсарту және билікті бөлу жүйесіндегі сот билігінің рөлін нығайту шаралары қабылданды, алқалардың мәртебесі мен тәуелсіздігін күшейту, олардың жұмыс жүктемесін азайту шаралары жасалды. Жоғарғы Сот өз жұмысын жаңа Астанада бастады. Жұмыстың маңызды бағыты алқалар қауымдастығын институттандыру болды. 1996 жылдың желтоқсанында Қазақстан алқабилерінің I съезі өтті, сондай-ақ Қазақстан Судьяларының Одағы мен оның тұрақты органдары құрылды, "Тура би" Судьялар Одағы журналының бірінші нөмірі шықты. Мақсұт Сұлтанұлы ҚР Жоғарғы Сотының төрағасы лауазымында жұмыс істеген кезеңде сот жүйесінің өкілдері мемлекеттің қамқорлығын толық сезіне алды, оның ішінде судьялар мәртебесінің жоғарылауынан көрінді. Бүгінгі таңда судьялардың материалдық жағынан қамтамасыз етілуі және лайықты жалақы алуы — бұл республиканың сот жүйесіне сыбайлас жемқорлық факторларының әсерін болдырмауға тырысқан М.С. Нәрікбаевтың еңбегінің бірі. Ол Жоғарғы Сот Төрағасының жалақысына пайыздық қатынаста судьялардың жалақысын есептеу принципін енгізуді ұсынды.

Заңнамалық деңгейде алқабилер институтын құру, ювеналды, салықтық және басқа да мамандандырылған соттарды құру, судьяларды, куәгерлер мен жәбірленушілерді қорғауды қамтамасыз ету, сот бақылауын күшейту, сот төрелігін сот әкімшілігінен босату сияқты мәселелер шешілді.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы

Мақсұт Сұлтанұлы сот жүйесін дербес және тәуелсіз билік тармағы ретінде қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Оның жеке қатысуы тәуелсіз және тиімді құқықтық жүйенің құрылуына айтарлықтай ықпал етті.

Мақсұт Сұлтанұлы Қазақстанда бейбітшілік судьялары институтын енгізудің жақтаушысы екенін атап өткен жөн. Оның пікірінше, бұл мәселеде Отан тарихының тәжірибесіне, атап айтқанда, кеңінен танымал билер сотына сүйенуге болады. Биді аймақ халқы әртүрлі қарапайым және жоғары әлеуметтік қауіп төндірмейтін істерді қарау және шешу үшін сайлады. Билердің негізгі қызметі адамды бас бостандығынан айыру емес, тараптарды татуластыру болды. Бүгінде бұл өзекті мәселелердің бірі, сот ісін жүргізуге дауларды шешетін және сонымен бірге істі сотқа жеткізетін татуластыру рәсімдері енгізілуде.

Мақсұт Сұлтанұлының бастамасымен және қатысуымен XVIII ғасырдағы үш атақты қазақ биіне — Төле би, Қазыбек би және Әйтеке би ескерткішінің жобасы құрылды, ол елордадағы Бірінші жоғарғы сот ғимаратының жанында орнатылды. Кейіннен оның ұсынысы бойынша КазГЮУ-да Үш би атындағы шәкіртақы тағайындалды, сондай-ақ университет аудиторияларының бірі қазақтың ұлы қайраткерлерінің құрметіне аталған.

М. Нәрікбаев Республиканың Жоғарғы сотын басқарған кезеңде сот билігі туралы заңнамаға халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары енгізілді, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру кезінде судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету негіздері бекітілді.

М. Нәрікбаев судьялардың тәуелсіздігімен қатар ең бастысы - олардың қызметі мемлекет пен қоғамға қатаң есеп беруді қамтамасыз ету екенін бірнеше рет атап өтті.

Тараулар